Konwersatorium Karkonoskie. Spotkanie z udziałem Piotra Napierały i dr Andrzeja Raja. Prowadzenie: Janusz Korzeń.
fot. Archiwum BWA
Z wprowadzenia Janusz Korzenia:
Pierwsze spotkanie z nowego cyklu spotkań dyskusyjnych w BWA poświęcamy bardzo problemom ochrony przyrody, krajobrazu i dziedzictwa kulturowego. Te wartości trzeba traktować jako jedno, nasze wspólne dobro, zwłaszcza w naszym regionie, gdzie w niezwykły sposób splatają się i walory, dane przez naturę i walory, dane przez człowieka.
Do obecnie funkcjonującego, bogatego instrumentarium sposobów ich ochrony chcemy dodać nowe narzędzia, o czym porozmawiamy dziś z naszymi gośćmi. A ja chciałbym o jeszcze jednym z nich powiedzieć, ciągle mało wykorzystywanym: o naszej obywatelskiej trosce o to wspólne dobro…Nie zawsze przypominamy sobie o jej wielkiej mocy i potrafimy jej użyć, gdy na naszych oczach to dobro niszczeje, albo się je wręcz degraduje. Najmocniejszymi przejawami tego było w ostatnich latach zbudowanie wielkich, agresywnych kubatur fabryki „Polcoloritu” pod Chojnikem czy Hotelu Gołębiewskiego w Karpaczu oraz zburzenie zabytkowej tkalni lnu w Mysłakowicach. Oby się takie zdarzenia już nigdy nie powtórzyły…
Z wypowiedzi dr Andrzej Raja:
Nasz jeleniogórski region ma modelowo wręcz rozbudowany system ochrony przyrody, którego głównym elementem jest Karkonoski Park Narodowy z otuliną, dwa parki Krajobrazowe, Rudawski i Doliny Bobru oraz powiązane z nimi obszary Natura 2000. Otaczają one zwartym obszarem niemal na całym obwodzie Kotlinę Jeleniogórską i stanowią o unikalnym charakterze naszego miejsca na ziemi. System ten uzupełnia także karkonoski Geopark, utworzony w 2010 r. jako szczególny obiekt dla i ochrony, i udostępniania wyjątkowych walorów geologicznych i geomorfologicznych Karkonoszy. Jest to jeszcze mała znana nowa forma i ochrony, i popularyzacji tych walorów.
Ze względu na przyrodniczą specyfikę obszarów objętych na naszym terenie różnymi formami ochrony wymagają one opracowania i wdrożenia długoterminowych strategii ochrony ich zasobów zarówno przyrodniczych jak i kulturowych oraz określenia zasad ich udostępniania, tak aby utrzymały one swe walory i służyły turystyce i rekreacji, przyjaznej dla środowiska. A jak to w praktyce robić?. Regulacje w tym zakresie przybierają różne formy, zależne oczywiście od uwarunkowań legislacyjnych i zwykle są to tzw. plany ochrony. Taki plan opracowywany jest i dyskutowany z samorządami dla Parku Karkonoskiego, planem takim dysponuje już Rudawski Park Krajobrazowy.
Na dwie ważne cechy chcę zwrócić uwagę, gdy się takie dokumenty przygotowuje. Otóż po pierwsze ich przedmiotem są łącznie traktowane wartości środowiska przyrodniczego i kulturowego, jakie występują w obszarze terenów chronionych, dla których się je sporządza. A po drugie ich bardzo ważnym komponentem jest wskazanie zasad i sposobów ich udostępniania dla turystyki, edukacji i badań naukowych. I tylko życzyć sobie trzeba, by te dokumenty były opracowywane z jak najszerszym społecznym udziałem, nie zawężanym tylko do konsultacji z władzami samorządowymi, czy odpowiednimi instytucjami i służbami, a ich przygotowanie było także wsparte obywatelska troska o to nasze wspólne dobro.
Z wypowiedzi Piotra Napierały:
Kotlina Jeleniogórska postrzegana jest powszechnie w Polsce jako rejon turystyczny związany głównie z walorami przyrodniczymi i Karkonoszy czy szerzej Sudetów Zachodnich oraz takimi miejscowościami jak Karpacz i Szklarska Poręba. Tymczasem tuż obok tych znanych kurortów, w okolicznych wsiach i osiedlach kryją się niezwykle liczne i cenne zabytki architektury.
W Krajowym Programie Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami na lata 2014-2017, przyjętym pod koniec ubiegłego roku przez Radę Ministrów wskazuje się jasno, że potencjał kulturowy Dolnego Śląska jest w skali kraju wyjątkowy. Znajduje się tu ok. 15 % wszystkich zabytków ruchomych, nieruchomych i archeologicznych w kraju, a w niektórych kategoriach zabytków nieruchomych (tak jest z zamkami i dworami) co czwarty znajduje się właśnie tutaj.
Ale Dolny Śląsk też nie jest równo „obdarzony” tym kulturowym bogactwem. W jego obszarze są trzy obszary o jego szczególnym zagęszczeniu: to powiat wrocławski, kłodzki i jeleniogórski. Powiat wrocławski to oczywiście głównie zabytki staromiejskie stolicy Dolnego Śląska, a zatem dużej metropolii. Powiat kłodzki, choć ilościowo ma nieco więcej zabytków wpisanych do rejestru niż jeleniogórski, jest jednak powierzchniowo niemal 3-krotnie od niego większy. Możemy zatem śmiało sformułować tezę, że zagęszczenie zabytków nieruchomych u podnóża Karkonoszy jest zdecydowanie największe w Polsce, nie licząc oczywiście staromiejskich obszarów największych miast historycznych.
Ale poza tym ilościowym wskaźnikim, tutejsze dziedzictwo kulturowe, ma często wyjątkową, europejską rangę. W okresie romantyzmu, gdy w Kotlinę Jeleniogórską nazywano śląskim Elizjum, pracowali tu najwybitniejsi architekci, urbaniści, ogrodnicy i artyści europejscy. Schinkel, Stuiler, Petzotd, Lenne, Gilly, Langhans, Wentzel to powszechnie znani twórcy XIX w. Realizowane przez nich projekty na trwałe wpisały się do historii sztuki okresu romantyzmu i klasycyzmu. Szczególna formą uznania ich wartości jest wpis 11 zespołów pałacowych Kotliny Jeleniogórskiej na Listę Pomników Historii, która jest najwyższą formą ochrony w Polsce. I może kolejnym krokiem będzie doprowadzenie do jej wpisu na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
Ale nie tylko zamki, pałace i dwory stanowią o bogactwie kulturowym regionu. To również zabytkowe parki, ogrody, obiekty sakralne, sudecka architektura regionalna wzbogacona o budowle tyrolskie i łużyckie, to historyczne obiekty przemysłowe, sanatoria, domy zdrojowe, schroniska górskie czy wreszcie dawne budowle inżynieryjne. To niezwykłe bogactwo kulturowe wpisane jest we wspaniały krajobraz górski. Regiony o takim potencjale kulturowym, wzbogaconym o walory krajobrazowe są w Europie postrzegane jako „turystyczne raje”, tymczasem Kotlina Jeleniogórska postrzegana jest wciąż, jedynie jako region turystyki górskiej. Czas to zmienić.
Relacja z dyskusji.
Zabytki, przyroda i krajobraz to dobro wspólne, to nasz majątek publiczny, o który należy wreszcie zadbać. Aby to zrobić, należy zmienić w stosunku do niego nastawienie. Powinniśmy jako mieszkańcy wziąć za to dobro odpowiedzialność, zwłaszcza, że przychodzi czas poważniejszego zajęcia się tym problemem. Na naszych oczach rozpoczyna się cicha rewolucja. Znacznie poprawiła się infrastruktura, wybudowaliśmy wiele obiektów usługowych, rewitalizujemy centra miast. Chyba doszliśmy do momentu, w którym należy postawić sobie pytanie, jak należy w tej dobrej infrastrukturze dobrze żyć. Nie staramy się wykorzystać dogodnego momentu do tego, żeby wykonać zdecydowany krok naprzód. Szansą na przetworzenie planów w konkrety jest rozwój społeczeństwa obywatelskiego, ruchów obywatelskich. Powinniśmy poszukać odpowiedzi na pytanie, jak tworzyć te lepsze warunki życia w pięknym krajobrazie. (Janusz Korzeń)
Głos z sali:
To wszystko wymaga determinacji i konsekwencji, a więc przede wszystkim czasu...
Piotr Napierała:
Jeżeli nie powstanie plan zagospodarowania przestrzennego naszego regionu, pojawią się ludzie, którzy będą chcieli budować domy, a nawet całe osiedla, w miejscach, które są jego „osiami widokowymi”. Marna na ogół architektura zasłoni nam krajobraz. Poszukajmy jakiegoś oryginalnego charakteru zabudowy, nie budujmy w wielu stylach, niech porządek przestrzenny będzie wyznacznikiem jakości życia w Kotlinie. Postawmy na „malowniczość”, unikajmy wycinania drzew wokół dróg i kanalizowania rzek.
Głos z sali (Krzysztof Korzeń):
Tereny zielone zamieniają się w tereny mieszkalne. Istnieje presja inwestycyjna, która wywierana jest na gminy. Deweloperzy oczekują budowy dróg oraz doprowadzania prądu do zakupionych przez siebie działek, paradoksem jest to, że tego rodzaju koszty przekraczają wielokrotnie wartość owych działek.
Głos z sali:
Potrzebne są nowe rozwiązania formalne. Pomiędzy miastem a powiatem trwa wojna. Należy przywrócić Jeleniej Górze jej pierwotny kształt i oderwać przyłączone sztucznie dzielnice. To powiat powinien być jednostką nadrzędną wobec miasta. Należy ludzi zmuszać do współpracy i współdziałania.
Janusz Korzeń (prowadzący):
Nadzieje na podział Jeleniej Góry są płonne. Istnieją grupy, w których interesy uderzyłby taki podział. Związki aglomeracyjne powstają, ponieważ dzięki ich istnieniu jest szansa na większe pieniądze z Unii Europejskiej. Wymusza się ich powstawanie. Aglomeracja jeleniogórska powstała przypadkiem. Nie potrafimy współpracować, pomimo naszego ogromnego potencjału, a potrzeba odnowy międzyludzkiej to przymus cywilizacyjny. Zyskuje ten, kto potrafi się dogadać. Integrujmy się, stwórzmy „powiat karkonoski”.
Głos z sali (Jacek Jakubiec):
Nasza troska o walory regionu nie ma niestety przełożenia na to, żeby dobrze się u nas działo. Mamy Tezy Karkonoskie, ale nie posiadamy żadnych instrumentów do ich wdrażania. Ruchy obywatelskie są niezmiernie ważne, ponieważ władze są kadencyjne, w związku z czym nie mają wizji. Tego typu myślenie należy do obywateli. Moją propozycją jest Karkonosko-Izerski Klaster Turystyczny, platforma współpracy przedsiębiorców, jednostek samorządu terytorialnego, sfery naukowo-badawczej oraz wszystkich osób i instytucji zainteresowanych rozwojem gospodarki turystycznej w regionie.
Janusz Korzeń (prowadzący):
W tym momencie powstaje w naszym regionie konsorcjum turystyczne, spośród partnerów zaproszonych do udziału w przedsięwzięciu chęć zaangażowania się wyraziło ledwie 20%. My Polacy cierpimy na brak zaufania do siebie nawzajem. To szczególnie trudne do zaakceptowania w momencie, w którym po raz ostatni mamy do wydania wielkie pieniądze z Unii Europejskiej. Wydajmy je mądrze.
Głos z sali (Bartosz Lipiński):
Wydawanie pieniędzy unijnych obwarowane jest szczególnymi przepisami, przeznaczenie tych środków nie zawsze jest zgodne z naszymi wyobrażeniami.
Organizacje pozarządowe mają wpływ na władze samorządowe, istnieje Rada Pożytku Publicznego, która działa na wniosek obywateli. Problem jest niechęć do wykonywania pracy pro publico bono w stowarzyszeniach i organizacjach.
Piotr Napierała:
Potrzeba nam lidera. Wszystkie przedsięwzięcia zakończone sukcesem miały lidera.
Głos z sali:
Brakuje nam edukacji ekologicznej oraz dobrej komunikacji, przepływu obiektywnych informacji. Grupy interesu to wykorzystują dewaluując ideę ochrony przyrody. Przykładem tutaj może być poseł Adam Hofman i jego szydercze wypowiedzi dotyczące przyrody polskiej wygłaszane podczas obrad sejmowej Komisja Kultury Fizycznej, Sportu i Turystyki.
Głos z sali (Michał Guz):
Narzędzi, którymi możemy posłużyć się w walce na przykład o ochronę krajobrazu, jest dość dużo. Bardzo często nie jesteśmy świadomi ich istnienia. Niestety energia włożona w tworzenie tych instrumentów nie przekłada się na poprawę zastanego stanu rzeczy. Działania odgórne, takie jak reformy strukturalne, nic nie zmienią. Powinniśmy raczej zwiększyć swoją wiedzę na temat narzędzi, które już istnieją. Samorządy powoli dorastają do partnerów społecznych i jednocześnie ci partnerzy są coraz dojrzalsi, coraz bardziej atrakcyjni.
Aglomeracja jeleniogórska jest wypadkową unijnej polityki, od dziesięciu niemal lat środki finansowe i energia społeczna w Unii Europejskiej kierowane są właśnie do aglomeracji. Zostało nam to w pewnym sensie narzucone z góry. W dużej mierze od nas zależy, czy będzie to szczęśliwy twór.
KK_PM
Podsumowanie
Po upływie pewnego czasu od zorganizowania naszej pierwszej rozmowy w ramach Konwersatorium można się pokusić o próbę jego podsumowania. Chciałbym zwrócić uwagę na takie oto wynikające z niej rekomendacje:
1. Wartości przyrodnicze, krajobrazowe i kulturowe regionu karkonoskiego, którym umownie można określić Kotlinę Jeleniogórską i otaczające ją pasma górskie trzeba traktować jako jedno, nasze wspólne dobro, gdzie w niezwykły sposób splatają się i walory, dane przez naturę i walory, dane przez człowieka.
2. wiedza o tych walorach oraz o istniejącym systemie ich ochrony i udostępniania wymaga poszerzania i rozwoju edukacji w tym zakresie, a m. in. dokumenty służące ochronie tych walorów powinny być w atrakcyjny sposób udostępniane i promowane, tak, by były i powszechnie dostępne, i znane.
3. wsparcia wymagają inicjatywy zmierzające do doprowadzenie do wpisu głównych obiektów dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
4. potrzebne jest szersze rozpropagowanie założeń „Tez Karkonoskich” jako społecznie wypracowanych propozycji dla ukierunkowania zrównoważonego rozwoju regionu karkonoskiego oraz wypracowanie instrumentów do ich wdrażania we współpracy z ruchami obywatelskimi.
Janusz Korzeń, 23 maja 2015 r.
